Zostały tylko wspomnienia i kamienie. Życie i śmierć w polsko-żydowskim mieście: Tarnów 1918-1945 – to tytuł książki, której autorką jest Agnieszka Wierzcholska.
Książka opowiada o Tarnowie, w którym przed II wojną światową połowę mieszkańców stanowili Żydzi. Zdecydowana większość Żydów w Polsce mieszkała w miastach, a ich historia otwiera alternatywne spojrzenie na historię tego kraju. Autorka przekracza podziały czasowe i opisuje, jak tkanka społeczna Tarnowa rozpadła się po wkroczeniu Niemców do miasta w 1939 r. Pokazuje, jak zmieniał się stosunek Polaków do ich żydowskich sąsiadów w czasie Zagłady i jak Żydzi walczyli o przetrwanie. Przez pryzmat jednego miasta stawiane są najważniejsze pytania o historię stosunków polsko-żydowskich, w tym o postawę Polaków wobec Zagłady i antysemityzm w powojennej Polsce.
Książka jest zbiorem esejów historycznych, które ukazują losy mieszkańców Tarnowa, miasta na południu Polski, w którym przed wybuchem II wojny światowej żyło ponad 25 tysięcy Żydów. Autorka, znana historyczka i publicystka, opiera się na bogatych źródłach archiwalnych, relacjach świadków i własnych badaniach terenowych, aby odtworzyć obraz wielokulturowego i wielowyznaniowego miasta, które zostało zniszczone przez niemiecką okupację i Zagładę.
Książka składa się z czterech części, które odpowiadają kolejnym etapom historii Tarnowa: od odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 r., przez okres międzywojenny, czas wojny i Zagłady, aż po powojenne próby odbudowy i pamięci. Autorka nie tylko przedstawia fakty i wydarzenia, ale także analizuje zjawiska społeczne, kulturowe i psychologiczne, które kształtowały życie tarnowian. Zwraca uwagę na złożoność stosunków polsko-żydowskich, na różnorodność postaw i doświadczeń ludzi stawiających czoła tragedii, na trwałe skutki Zagłady dla tożsamości i pamięci zbiorowej.
Książka jest nie tylko cennym źródłem wiedzy o historii Tarnowa, ale także ważnym głosem w debacie o polsko-żydowskim dziedzictwie i współczesnych wyzwaniach. Ukazała się w języku niemieckim (Nur Erinnerungen und Steine sind geblieben – Leben und Sterben einer polnisch-jüdischen Stadt: Tarnów 1918–1945).
Agnieszka Wierzcholska jest historykiem i nauczycielem w Instytucie Studiów Wschodnioeuropejskich na Wolnym Uniwersytecie w Berlinie. Otrzymała doktorat z Wolnego Uniwersytetu w 2019 roku za pracę doktorską “Relacje między Żydami a nie-Żydami w Polsce, 1918-1956: mikrohistoryczne badania nad Tarnowem”. W swojej pracy badawczej zajmuje się historią społeczną i kulturową Żydów w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem relacji międzyetnicznych i międzyreligijnych.
Jest autorką licznych publikacji naukowych na temat historii polskiego Bundu, antysemityzmu, Holokaustu i pamięci historycznej. Obecnie pracuje nad projektem dotyczącym wpływu feminizmu na kształtowanie się tożsamości i strategii emancypacyjnych kobiet żydowskich w Europie Wschodniej.
