Wydawnictwo MG wznowiło Polską anarchię, jedną z najbardziej przenikliwych analiz historycznych autorstwa Pawła Jasienicy. Książka, która po raz pierwszy ukazała się w latach 60., nie traci na aktualności – wręcz przeciwnie, wciąż dostarcza cennych refleksji na temat funkcjonowania państwa i mechanizmów, które prowadzą do jego osłabienia.
Jasienica, znany ze swojego pasjonującego stylu narracji, skupia się na systemie władzy Rzeczpospolitej XVI i XVII wieku. Pokazuje, jak polityczne rozgrywki, brak centralizacji, prywatne interesy magnaterii oraz fatalna organizacja państwa doprowadziły do osłabienia jego struktur, a w konsekwencji do upadku.
Anarchia jako system władzy
Książka nie jest jedynie suchą analizą historyczną – to wnikliwa opowieść o tym, jak chaos i brak jedności wewnętrznej mogą doprowadzić do degradacji państwa. Jasienica wskazuje, że Rzeczpospolita nie była rządzona przez spójne instytucje, lecz przez system klientelistycznych powiązań. Lojalność wobec osób, a nie wobec państwa jako instytucji, prowadziła do ciągłych napięć i konfliktów.
Brak stabilności politycznej oraz instytucji kontrolujących całość systemu (np. w zakresie podatków i wojska) powodował, że Rzeczpospolita stawała się łatwym celem dla zewnętrznych sił. Mechanizm „sejmu niedokonanego”, czyli świadomego blokowania decyzji przez posłów kierujących się prywatnymi interesami, sprawił, że państwo nie było w stanie reformować się na czas.
Jadwiga Staniszkis o „Polskiej anarchii”
We wznowionym wydaniu znajduje się posłowie autorstwa Jadwigi Staniszkis, która zwraca uwagę na kluczowy problem wskazany przez Jasienicę – wadliwą konceptualizację porządku. Jak podkreśla Staniszkis, w dawnej Rzeczpospolitej nie istniało poczucie legalizmu, a zasada „słuszności” wypierała obowiązujące procedury.
Według Staniszkis, władza w Polsce stopniowo przesuwała się poza oficjalne instytucje, a decyzje podejmowano nie na podstawie prawa, lecz zgodnie z interesami określonych grup. To podejście doprowadziło do sytuacji, w której brakowało mechanizmów ochrony dobra wspólnego, a państwo nie było w stanie funkcjonować jako spójna struktura.
Aktualność przesłania Jasienicy
Choć Polska anarchia opisuje wydarzenia sprzed kilkuset lat, jej przesłanie wciąż pozostaje aktualne. Wiele z opisanych przez Jasienicę mechanizmów – takich jak klientelizm, prywata, rozmycie kompetencji i brak instytucjonalnej odpowiedzialności – można dostrzec również we współczesnej polityce.
Wydawnictwo MG, wznawiając tę książkę, przypomina, jak ważne jest istnienie stabilnych instytucji państwowych i przestrzeganie zasad praworządności. Lektura Polskiej anarchii może być cenną lekcją zarówno dla historyków, jak i dla tych, którzy interesują się polityką i mechanizmami rządzenia.
Dla kogo jest to wznowienie?
Nowe wydanie Polskiej anarchii to pozycja obowiązkowa dla wszystkich pasjonatów historii, analizy politycznej oraz miłośników twórczości Jasienicy. Jego niezwykle obrazowy styl sprawia, że lektura nie jest jedynie akademickim wywodem, ale fascynującą podróżą w głąb politycznych i społecznych realiów dawnej Polski.
To także książka dla tych, którzy chcą zrozumieć, jak błędy przeszłości mogą wpływać na teraźniejszość. Historia Rzeczpospolitej jest przestrogą przed anarchizacją władzy i lekceważeniem instytucji państwowych – lekcją, którą warto przypominać także dziś.
